Pijn vertelt ons iets. Iets over weefselschade, over overbelasting, over gevaar. Maar wat als die pijn blijft, terwijl de oorspronkelijke oorzaak al verdwenen is? Of erger nog: wat als je pijn ervaart zonder dat er ooit iets ‘stuk’ is geweest? In dat geval kan het zijn dat je zenuwstelsel zélf gevoeliger is geworden. Dat proces heet centrale sensitisatie: een term die steeds bekender wordt binnen de revalidatiegeneeskunde, fysiotherapie en pijnwetenschap. In deze blog leg ik uit wat het is, wat er in het lichaam gebeurt, hoe je het herkent en voor wie deze informatie relevant is.
Wat is centrale sensitisatie?
Centrale sensitisatie is een toestand waarbij het zenuwstelsel overgevoelig wordt voor pijn- en andere prikkels. Het centrale zenuwstelsel dat bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg wordt zó actief en gevoelig, dat het pijn blijft waarnemen, zelfs als er geen duidelijke schade (meer) is. Het gaat hierbij niet om verbeelding of “tussen je oren zitten”, maar om een meetbare verandering in de verwerking van prikkels in het brein en de zenuwbanen. (Woolf, 2011).
"De pijn die je voelt is echt, maar de oorzaak ligt in het regelcentrum, niet in het weefsel zelf."
Wat gebeurt er in je lichaam bij centrale sensitisatie?
Normaal gesproken werkt je zenuwstelsel als een filtersysteem. Alleen sterke of relevante signalen worden doorgelaten naar het bewustzijn. Bij centrale sensitisatie is dat filtersysteem ontregeld. Prikkels worden sterker, sneller en op een breder gebied doorgelaten, ook als ze onschuldig zijn.
Dit heeft gevolgen:
- Meer pijn bij minder prikkels (bijv. een lichte aanraking die pijnlijk voelt)
- Langere duur van pijn (pijn blijft hangen)
- Verspreiding van pijn (klachten breiden zich uit zonder duidelijke reden)
- Gevoeligheid voor niet-pijnlijke prikkels (denk aan: geluid, licht, aanraking)
Fysiologisch gezien verandert de gevoeligheid van de zenuwbanen in het ruggenmerg, worden 'dempingsmechanismen' in de hersenen minder actief, en ontstaat er verhoogde activiteit in hersengebieden die pijn reguleren en interpreteren.
De overgevoelige rookmelder
Een veelgebruikte metafoor voor centrale sensitisatie binnen de fysiotherapie is die van een rookmelder. Stel je voor dat er ooit een keer écht rook was: je lichaam heeft terecht gereageerd. Maar daarna is het alarm te scherp afgesteld. Het gaat nu al af bij het aansteken van een kaars. (Moseley, 2007)
Je zenuwstelsel doet zijn werk: " het waarschuwt" maar de drempel ligt te laag. Het systeem is overgealarmeerd geraakt. Dat is in de basis wat centrale sensitisatie is: een waarschuwingssysteem dat te vaak afgaat, bij te weinig dreiging.
Hoe herken je centrale sensitisatie?
Niet iedereen met langdurige pijn heeft centrale sensitisatie, maar het komt regelmatig voor bij mensen met:
- Chronische pijn zonder duidelijke weefselschade
- Klachten op meerdere plekken in het lichaam
- Pijn die erger wordt bij vermoeidheid, stress of inspanning
- Overgevoeligheid voor geluid, licht, geur of aanraking
- Een gevoel van overprikkeld of ‘overvol’ zijn
- Lang herstel na inspanning
- Pijn die niet logisch verdeeld is of steeds wisselt van plek.
(Nijs et al., 2014)
Voorbeelden van aandoeningen waarbij centrale sensitisatie vaak een rol speelt, zijn fibromyalgie, whiplash, chronisch vermoeidheidssyndroom, prikkelbare darm, langdurige lage rugklachten, en sommige vormen van postoperatieve pijn.
Voor wie geldt dit en voor wie niet?
Centrale sensitisatie komt niet bij iedereen met pijn voor. Er zijn ook veel mensen die pijn hebben door:
- Acute weefselschade (bijv. breuk, peesruptuur)
- Specifieke aandoeningen met meetbare schade (bijv. hernia met krachtsverlies)
- Ontstekingsreacties of infecties
- Aangeboren of structurele afwijkingen
Bij deze groepen is de oorzaak van de pijn lokaal of medisch aantoonbaar, en is centrale sensitisatie geen (of slechts een secundaire) verklaring.
oor andere mensen: vaak met langdurige, vage of onbegrepen klachten kan centrale sensitisatie wél het ontbrekende stukje zijn in het begrijpen van hun klachten.
Hoe ziet herstel eruit?
Herstel van centrale sensitisatie vraagt geen ‘onderdrukking van pijn’, maar herprogrammering van het zenuwstelsel. Je leert als het ware het filtersysteem opnieuw af te stellen. (Sharma et al., 2017).
Dat gebeurt via:
- Kennis en educatie over pijn (vermindert angst en activeert demping)
- Rustige, regelmatige beweging (zonder overprikkeling)
- Verbetering van slaap, ademhaling en prikkelverwerking
- Aanpak van stress en overactivatie van het sympathisch zenuwstelsel
Het is geen quick fix, absoluut niet, het zenuwstelsel moet zich opnieuw aanpassen. Maar het is wel mogelijk, met geduld, begrip en de juiste begeleiding.
Tot slot
Centrale sensitisatie is géén psychisch probleem, geen aanstellerij en ook geen permanente aandoening. Het is een veranderbare toestand van een te gevoelig geworden zenuwstelsel. Door te begrijpen wat er gebeurt in je lichaam, ontstaat er ruimte voor herstel en rust.
In mijn werk zie ik regelmatig met mensen bij wie dit mechanisme een rol speelt. Wil je weten of dit bij jou aan de orde is? Of herken je jezelf in de signalen hierboven? Je bent niet de enige en je bent niet overgeleverd aan je klachten. Ik hoop dat deze blog je iets meer informatie heeft gegeven over dit onderwerp.
Amber
Fysiotherapeut & Personal Trainer
The Body and Performance Lab
info@thebodyandperformancelab.com
Moseley, G. L. (2007). Reconceptualising pain according to modern pain science. Physical Therapy Reviews, 12(3), 169–178. https://doi.org/10.1179/108331907X223010
Woolf, C. J. (2011). Central sensitization: Implications for the diagnosis and treatment of pain. Pain, 152(3), S2–S15. https://doi.org/10.1016/j.pain.2010.09.030
Sharma, M., Rush, S. E., & Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR). (2017). Mindfulness-based stress reduction as a stress management intervention for healthy individuals: A systematic review. Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine, 22(4), 508–517. https://doi.org/10.1177/2156587217719789
Nijs, J., Torres-Cueco, R., van Wilgen, C. P., Girbes, E. L., Struyf, F., Roussel, N., & Daenen, L. (2014). Applying modern pain neuroscience in clinical practice: Criteria for the classification of central sensitization pain. Pain Physician, 17(5), 447–457.
Reactie plaatsen
Reacties